Kritieke grondstoffen: time to act!

Op woensdag 28 mei organiseerde het FIDO in het Residence Palace een conferentie voor journalisten over het onderwerp "De rol van kritieke grondstoffen in een veranderend geopolitiek landschap". Het evenement maakte deel uit van het programma Talks for Journalists, een initiatief in samenwerking met verschillende partners dat we u al eerder mochten voorstellen.

Deze infosessie was dus gericht op de cruciale rol van kritieke grondstoffen in een veranderend geopolitiek landschap. Naarmate de mondiale race om strategische hulpbronnen toeneemt, worden kritieke grondstoffen van fundamenteel belang voor geopolitieke machtsverschuivingen, energietransities en industriële veerkracht.

Het FIDO ontwikkelt sinds enkele maanden expertise rond dit thema via de oprichting van een gespecialiseerde cel die als opdracht het bevorderen van verantwoord gebruik van grondstoffen heeft, ten dienste van de huidige en toekomstige generaties. Er wordt namelijk een sterke toename verwacht in de vraag naar zeldzame aardmetalen in de komende jaren. Daarom heeft de Europese Raad in maart 2024 de Europese verordening inzake kritieke grondstoffen (Critical Raw Material Act of CRM Act) aangenomen. Deze grondstoffen zijn van essentieel economisch belang voor de Europese Unie (EU), aangezien er een groot risico bestaat op onderbreking van de bevoorrading. Dat komt door de concentratie van de bronnen en het gebrek aan kwalitatieve en betaalbare alternatieven.

Vooraanstaande sprekers

Om dit gevoelige en actuele onderwerp toe te lichten, nodigde het FIDO twee vooraanstaande sprekers met een grote expertise in het domein uit.

L'ambassadeur Geert Muylle Ambassadeur Geert Muylle is een hooggeplaatst Belgisch diplomaat met veel ervaring in bilaterale en multilaterale diplomatie. Als DG Bilaterale Zaken stond hij in voor het toezicht op alle Belgische ambassades en consulaten-generaal wereldwijd. Hij was permanent vertegenwoordiger bij het Politiek en Veiligheidscomité (PVC), de NAVO en de Verenigde Naties in Genève. Sinds november 2024 bekleedt hij de nieuwe functie van speciaal gezant voor kritieke grondstoffen en energiebevoorradingszekerheid.

Le professeur Karel Van Acker Karel Van Acker is professor aan de KU Leuven aan zowel de faculteit Ingenieurswetenschappen als de faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen. Hij is een van de belangrijkste stakeholders in de transitie naar een circulaire economie. Zijn onderzoek is gericht op de ontwikkeling van praktische strategieën om circulariteit te realiseren, en op het meten en monitoren van de ecologische en economische impact van deze strategieën. Hij houdt zich voornamelijk bezig met kritieke-materiaalketens en recyclage, biogebaseerde materialen en de deeleconomie. Karel Van Acker staat momenteel aan het hoofd van het Steunpunt Circulaire Economie, dat de Vlaamse regering adviseert, en is voorzitter van de Duurzaamheidsraad van de KU Leuven.

Dit verhelderende debat tussen experts en journalisten werd geleid door dr. Gilbert Duhirwe, die aan het hoofd staat van de cel “Critical Raw Materials” van het FIDO.

De toegang tot kritieke grondstoffen garanderen

De twee sprekers analyseerden de ecologische, economische en politieke dimensies van dit complexe vraagstuk en gaven aan waarom het belangrijker is dan ooit. Samen legden ze uit hoe Europa te werk moet gaan om de toegang tot kritieke grondstoffen te garanderen en tegelijkertijd duurzaamheid te bevorderen.

De huidige situatie is verre van eenvoudig en stelt Europa voor stevige uitdagingen. Het wordt geconfronteerd met grote beperkingen die onvermijdelijk van invloed zijn op zijn capaciteiten:

Een voortdurend stijgende vraag: volgens voorspellingen zullen onze hulpbronnen moeten verdubbelen om in 2060 aan onze behoeften te voldoen. De behoefte aan lithium bijvoorbeeld zal tussen 2020 en 2050 met een factor 35 toenemen, volgens het Steunpunt Circulaire Economie aan de KU Leuven;
De milieu- en sociale gevolgen van de winning en productie van grondstoffen: in 20 jaar tijd (tussen 1995 en 2015) zijn deze hoeveelheden met 8% gestegen, van 5 naar 11,5 gigaton. Deze intensieve extractie en productie zijn verantwoordelijk voor 23% van de uitstoot van broeikasgassen en hebben een grote impact op de biodiversiteit in verschillende regio's van de wereld. Bovendien wordt het respect voor de mensenrechten niet gegarandeerd;
De productiviteit van hulpbronnen optimaliseren. Tot nu toe werd een hogere productiviteit mogelijk gemaakt door arbeid en energie. Er is in Europa nog veel ruimte voor verbetering op het gebied van materiaalproductiviteit, en dit kan worden bereikt door te streven naar meer efficiëntie.

De te volgen weg

Toen professor Karel Van Acker werd gevraagd hoe de bevoorrading duurzamer kan worden gemaakt, rekening houdend met de beperkingen, stelde hij verschillende pistes voor die moeten worden gecombineerd, want hij stelt dat "er geen gemakkelijke oplossingen zijn, maar dat het belangrijk is om nu te handelen":

De mijnbouw in Europa uitbreiden om onze externe afhankelijkheid te verminderen.
De invoer van kritieke grondstoffen diversifiëren in een steeds gevoeliger internationale context. De Europese wetgeving beveelt aan dat de import van één materiaal uit één land niet meer dan 65% mag bedragen.
Het potentieel van recyclage benutten, waarbij de capaciteit tussen nu en 2040/2050 zal toenemen (onder meer voor aluminium, koper, zink, lithium, kobalt, nikkel en zeldzame aardmetalen). Verschillende trends zouden dit potentieel moeten vergroten: verbeterde inzamel- en sorteersystemen, slimmer productontwerp en beheersing van schrootverliezen.
De vraag verminderen, vooral naar energie-intensief vervoer. Dit kan op drie manieren:
1. innoveren om de volumes te verminderen;
2. het gebruik van materialen beter beheren (meer autodelen zou bijvoorbeeld het aantal voertuigen op de markt moeten verminderen);
3. de levensduur van materialen verlengen.

Ambassadeur Geert Muylle verwijst onder andere naar de specifieke situatie van Taiwan, een land dat een cruciale rol speelt als belangrijkste exporteur van halfgeleiders. Dit zijn essentiële producten die kritieke grondstoffen bevatten die onmisbaar zijn voor technologieën die verband houden met de energietransitie.

"We staan aan het begin van een zeer lang proces met een zeer hoge inzet. Europa moet snel handelen, met alle EU-landen samen, vasthouden aan zijn normen en een verbond aangaan met derde landen met respect voor hun belangen. Op die manier kunnen we misschien een eerlijk aandeel krijgen in de productie van kritieke grondstoffen." - Geert Muylle, Belgisch Ambassadeur

De primaire doelstelling van de door Europa aangenomen CRM Act is het waarborgen van een veilige, veerkrachtige en duurzame bevoorrading van kritieke grondstoffen. Deze zijn essentieel voor de groene transitie van de Europese Unie en de digitale transitie, maar ook voor haar strategische autonomie. Ambassadeur Geert Muylle is het eens met professor Van Acker: "Europa moet zijn afhankelijkheid van andere landen verminderen door zijn eigen extractie-, productie- en recyclagecapaciteiten te vergroten en zijn strategische partnerschappen te diversifiëren. Maar bovenal moet Europa snel een specifiek budget uittrekken voor dit beleid".